Αμάσεια

Αρχαία πόλη του Πόντου και σύγχρονη της Τουρκίας, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας (5.520 τ. χλμ., 384.200 κάτ. το 2002), στη σιδηροδρομική γραμμή Σίβα-Σαμψούντας, σε απόσταση 345 χλμ. από την Άγκυρα. Τη διαρρέει o ποταμός Ίρις (Γεσιλιρμάκ). Αποτελεί αξιόλογο κέντρο εμπορίας αγροτικών προϊόντων (καπνός, κοκκινογούλια, όπιο, οπωρικά), με βιοτεχνία υφασμάτων και τροφίμων. Η Α. υπήρξε πατρίδα του γεωγράφου Στράβωνα, του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη και του σουλτάνου Σελίμ A’. Η θέση της είναι εξαιρετικά οχυρή, γι’ αυτό η κατοχή της είχε πάντοτε εξαιρετική σημασία για τον έλεγχο του γεωγραφικού διαμερίσματος του Πόντου. Στην αρχαιότητα, η πόλη αποτελούσε μέρος περσικής σατραπείας. Αργότερα, μετά την κατάλυση της περσικής αυτοκρατορίας από τον Μέγα Αλέξανδρο, η Α. γνώρισε νέα ακμή ως πρωτεύουσα του βασιλείου του Πόντου, του οποίου ιδρυτής υπήρξε ο Μιθριδάτης ο Κτίστης. Η πόλη συνέχισε να ακμάζει κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, όπως μαρτυρούν και επιγραφές σε νομίσματα της εποχής («Μητρόπολις Πόντου», «Πρώτη του Πόντου»). Τον 6ο αι. μ.Χ. ήταν πρωτεύουσα της επαρχίας Ελενοπόντου. Την ίδια εποχή καταστράφηκε από σεισμό και o αυτοκράτορας Ιουστινιανός οικοδόμησε ξανά τις εκκλησίες και τα δημόσια κτίρια. Στις αρχές του 8ου αι. η πόλη λεηλατήθηκε από τον Άραβα ηγεμόνα Μασαλμά, που αιχμαλώτισε χιλιάδες κατοίκους της. Στα τέλη του 11ου αι. καταλήφθηκε από τους Σελτζουκίδες και γνώρισε μεγάλη ακμή ως μια από τις σημαντικότερες πόλεις του κράτους του Ικονίου (Ρουμ), γνωστή και ως Μπαγντάτ Ρουμ (Βαγδάτη του Ρουμ). Στα τέλη του 14ου αι., η πόλη πέρασε στους Οσμανλίδες Τούρκους, ενώ στις αρχές του επομένου (1402) αντιστάθηκε με επιτυχία σε επτάμηνη πολιορκία του Ταμερλάνου. Υπό τους Οσμανλίδες η πόλη γνώρισε νέα ακμή, ιδίως επί Σελίμ Α’ o οποίος την ευεργέτησε ποικιλοτρόπως, ιδρύοντας μάλιστα ιεροδιδασκαλεία από τα οποία αποφοίτησαν αρκετοί αξιόλογοι Τούρκοι λόγιοι. Στο δεύτερο μισό του 19ου αι. η Α. άκμαζε με γοργό ρυθμό. Μέσα σε είκοσι χρόνια (1888-1908) o πληθυσμός της υπερδιπλασιάστηκε. Το 1908, με πληθυσμό 42.000, οι 2.000 ήταν Έλληνες ορθόδοξοι, ενώ o ελληνικός πληθυσμός αποτελούσε την ηγετική τάξη της περιοχής. Με την άνοδο του τουρκικού εθνικισμού της αστικής τάξης, η θέση των Ελλήνων χειροτέρευσε αισθητά. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου απελάθηκαν από όλη την περιοχή της επαρχίας Α. περίπου 90.000 Έλληνες. Οι διωγμοί εντάθηκαν στην περίοδο του κεμαλικού κινήματος, ιδίως τον Σεπτέμβριο του 1921, όταν συστήθηκε στην Α. το Δικαστήριο Ανεξαρτησίας, το οποίο καταδίκασε δεκάδες Έλληνες σε απαγχονισμό. Ο αριθμός των απαγχονισμένων παραμένει άγνωστος.